Islomda Qaza va Qadar eʼtiqodi
Islomga koʻra, hech narsa tasodifiy emas. Koinot mukammal tartibga koʻra ishlaydi. Ushbu tartibga “qadar” deyiladi: bu Allohning hamma narsani oldindan bilishi va o‘lchov bilan belgilashidir. “Qaza” esa, shu belgilangan narsa vaqtida ro‘y berishidir.
Ammo bu insonning erkin irodasini yo‘q qilmaydi. Inson aql, iroda va vijdon bilan jihozlangan. U tanlov qiladi va javobgarlikni oʻz zimmasiga oladi. Alloh insonning tanlovini biladi, lekin uni shunga majburlamaydi. Bu, astronomning quyosh tutilishini oldindan bilishi kabi: bilish sabab boʻlish emas.
Qurʼonda shunday deyiladi:
“Sizlarga yer yuzida va o‘zlaringizda kelgan hech qanday musibat yo‘qki, biz uni yaratmasdan oldin bir kitobda yozib qo‘ymasak.” (Haddid, 57/22)
Qadar eʼtiqodi odamga xotirjamlik bag‘ishlaydi: yo‘qotishni maʼnoli, muvaffaqiyatni oʻlchovli qiladi. Inson harakat qiladi, tavakkal qiladi va natijani Allohga qoldiradi, chunki U hamma narsaning eng toʻgʻrisini biladi.
