ՃԻՀԱԴ
Արաբական (ՃԵՀԴ)արմատից բխող (ջիհադ) հասկացությունը բառարանում նշանակում է ջանք գործադրել, ուժերի ներածին չարչարանքներ տալ: Կրոնական լեզվաբառարանում «ջիհադ»-ը վերաբերում է դժվարություններին համբերելուց հետո թշնամու, հոգու, սատանայի հետ, բարոյական անկարգությունների բաղադրիչ հանդիսացող բանի, փոքրի, ապստամբության, մեղքի, անարդարության և այլ չարիքների դեմ նյութական և հոգևոր պայքար մղելու հասկացությանը: Այնպես որ, «ջիհադ»-ը համապարփակ հասկացություն է, որ ընդգրկում է թե՛ հոգու հետ պայքարը (մեծ/հոգևոր ջիհադ) և թե՛ թշնամու դեմ պատերազմը (փոքր/մատերիալ ջիհադ)
Որպեսզի հասկանանք «ջիհադ»-ի հասկացության սահմանումը, այն ոչ միայն արտահայտում է մահմեդական անձի պայքարը թշնամու դեմ, այլև՝ Իբլիսի բոլոր խարդավանքներին և հնարքներին հակառակ, մարդու անմահության պայքարը՝ իր հոգու հետ, որպեսզի նա կարողանա մնալ մարդ։ Մարդը այս պատերազմը չհաղթելով՝ պատերազմական դաշտերում «ջիհադ» մղելու իր իրավունքը ևս վտանգի մեջ է։ Այդպիսի իրավիճակներում Աստծու համար դուրս գալու նպատակն ու պայքարն իրականում վտանգի ենթարկվում է՝ վերածվելով շքեղության, شهرت եւ պարգևի համար մղվող պատերազմների։ Հենց այս ժամանակն է, երբ «մարդուն մարդկային կերպով ապրեցնելու ու կյանք տալու» գաղափարը կորցնում է իր նշանակությունը, և «ջիհադ»-ը վերածվում է մարդասպանություն և պարգևներ ձեռք բերելու գործիքին
Պատերազմի պատմությունը նույնքան հին է, որքան մարդկության պատմությունը։ Բայց իսլամում պատերազմի տրամաբանությունը տարբեր է մյուս դավանանքների և գաղափարախոսությունների պատերազմական տրամաբանությունից և պատճառներից։ Իսլամը պատերազմը չի մղում վերապահվածության համար, այլ՝ արդարությունը հաստատելու։ Իսլամը երբեք չի պատերազմում՝ գույք հավաքելու, հողեր զավթելու, մարդկանց իշխելու, նրանց վրա գերազանցություն դրսևորելու, սպանելու, ստրկացնելու, իրենց հարստությունները կողոպտելու, գաղութներ ստեղծելու կամ վրեժխնդրություն որոնելու նպատակով։ Պետրոսը, Թեբուք ճակատամարտում զինանշանը Հազրեթ Ալիին հանձնած ժամանակ ասել է՝ «Ալի՛, պատերազմում դու հանդիպում ես հրեացիներին, նրանց իրավունքները հայտնի՛ր։ Եթե նրանցից մեկը քո ձեռքով ուղղություն ստանա, դա ավելի լավ է, քան քո կարմիր կամեցվածներին ստանալը»։ Իսլամը, պատերազմը, որպես տնտեսական, սոցիալական և քաղաքական հեգեմոնիայի գործիքից դուրս բերելով, դիտարկում է որպես «վերջին միջոց», որը մարդուն հնարավորություն է տալիս ստեղծել պայմաններ՝ մարդկային կյանքով ապրելու համար։ Հազրեթ Մուհամեդը դա որոշել էր Ադի բին Հաթեմին՝ ասելով, «Միայնակ մի կին Մեքեից մինչև Կադիսիա կկարողանա առանց որևէ վնասի ճանապարհորդել՝ այսպիսի աշխարհ» և իր ամբողջ կյանքը դրան նվիրել էր։ Այդ ժամանակների Արաբիայում, նույնիսկ աշխարհում, դա ուղղակի ոչինչ չէր, քան այս ափսոսանքի երազը։ Աստծո Սիրածի այդ երազը իրականություն դարձնելու և ողջ աշխարհում տարածելու համար որևէ գործողություն կհամարնվի «ջիհադ»-ի մաս, և այն ձեռք կբերի իր բովանդակությունը միայն այն ժամանակ, երբ ողջ կյանքը այդ նպատակին նվիրվի։ Այսպիսով՝ կյանքը, հավատը և «ջիհադ»-ը միմյանց անբաժանելի մաս են կազմում մուսուլմանների համար
Կորանը «ջիհադ» և «պատերազմ» հասկացությունները օգտագործում է «Աստծո ճանապարհով պայքար» (ֆի սեբիլիլլահ) ձևով։ Դրա համար, Աստծո հաճույքը չհավատացող ցանկացած պայքար Իսլամի կողմից թելադրված «ջիհադ» չէ։ Մուսուլմաններին հրամայվում է լավ վերաբերմունք դրսևորել այն կիսանդրիների նկատմամբ, ովքեր չեն պատերազմում նրանց հետ և չեն բռնանում, և հիշեցվում է, որ միայն դավանանքը ինքնըստինքյան պատերազմ չի հանդիսանում։ «Դարձյալ, ովքեր դավանանքի պատճառով չեն պատերազմում ձեզ հետ, ձեզանից տեղահան չեն անում, Աստված ձեզ չի արգելում բարոյականություն, արդարություն ու վայելուչ վերաբերմունք ցուցաբերել նրանց հանդեպ։ Որովհետև Աստված սիրել է արդարներին» (Մումթահինա, 60)։ «Եթե դուք պատերազմում եք նրանց հետ, ապա Աստծո ճանապարհով պատերազմեք, բայց մի հարձակվեք անարդարորեն։ Որպեսզի Աստված չի սիրում այն, ով անցնում է սահմանները» (Բաքարա, 190)։ «Երբ ճնշում և անարդարություն ավարտվի, և կրոնն ու հանձնառությունը միայն Աստծուն պատկանեն, ապա նրանց հետ պայքարեք։ Եթե նրանք հրաժարվեն անսալությունից ու բռնությունից, ապա գիտակցեք, որ չարագործները չեն արժանի ատելությանը» (Բաքարա, 193)։ «Նեղություն» անցնելու նպատակով պատերազմում գտնվելու հրամանը նաև հիշատակված է որպես պայքար՝ մուսուլմաններին փրկելու մութուղատներից և այդ ժամանակում կրոնական ու խղճի ազատությունը պահպանելու համար։ Եթե նման ռիսկ չկա, ապա պատերազմ էլ չկա։ Աստծո Մարդը ասում է, «Դուք ոչ մի կերպ չեք ցանկանա հանդիպել թշնամու հետ, փոխարենը խնդրեք Աստծուց ապահովություն։ Եթե դուք նրանց հետ հանդիպում եք, համբերություն դրսևորեք, և իմանաք, որ դրախտը կտրուկ այգիների ստվերներում է»։ Այս արտահայտությունները կարևոր նշում են, որ իսլամը կենտրոնանում է պատերազմի վրա, այլ ոչ թե խաղաղության