джыхад
Тэрмін “джыгад” паходзіць ад арабскага корання “chd/cehd”, якое ў слоўніку азначае намаганні, прыкладанне высілкаў. У рэлігійным кантэксце джыгад азначае барацьбу з ворагам, з душой, з шэйтанам, а таксама з нявуцтвам, злачынствам, злыднямі, несправядлівасцю і іншымі негатыўнымі элементамі, якія суправаджаюць маральнае і духоўнае зло. Таму джыгад уключае ў сябе як барацьбу з душой (вялікі/духоўны джыгад), так і вайну з ворагам (малы/матэрыяльны джыгад).
Як паказвае вызначэнне гэтага тэрміну, джыгад ўключае ў сябе не толькі фізічную барацьбу чалавека з ворагам, але і нястомную барацьбу з унутранымі цяжкасцямі, з тым, каб захаваць чалавечнасць і выконваць маральныя прынцыпы, нягледзячы на ўсе хітрыкі і падман шэйтана. Чалавек, пакуль ён не пераможа ў гэтай унутранай барацьбе, таксама знаходзіцца ў небяспецы ў знешняй барацьбе. У такіх выпадках ваенная кампанія, праведзеная дзеля праўды і справядлівасці, можа ператварыцца ў вайну за гонар, славу і прыбытак. Тады джыгад, мэтай якога было б “даць чалавеку магчымасць жыць як чалавек”, можа зняць гэты падыход і ператварыцца ў проста сродак забойства і здабычы.
Гісторыя вайны старая, як сама гісторыя чалавецтва. Аднак у Ісламе разуменне вайны істотна адрозніваецца ад рэлігійных і ідэалагічных тлумачэнняў іншых рэлігій і сістэм. Іслам не вядзе вайну дзеля жорсткасці, а дзеля ўстанаўлення справядлівасці. Іслам не вядзе вайну дзеля здабычы маёмасці, захопу зямлі, панавання над людзьмі, каб паказаць сваё перавагу, забіваць, рабіць людзей рабамі, абрабаваць іх багацце, ствараць калоніі або адпомсціць. Калі Прадсказальнік Аллаха, калі ён перадаваў сцяг на паходзе ў Табу, сказаў прароку Алі: “О, Алі! Перадай гэтым юдэям іх правы. Калі адзін з іх прыйдзе да веры праз твае рукі, гэта лепш, чым калі ты атрымаеш чырвоных вярблюдаў” — гэта словы, якія раскрываюць сутнасць Іслама ў адносінах да вайны: вайна павінна служыць мэце ўсталявання справядлівасці, а не асабістых выгод.
Іслам разглядае вайну як метад, да якога можна звярнуцца толькі як да апошняй меры, каб стварыць умовы для чалавечага жыцця ў згодзе з гуманнымі прынцыпамі. Прадсказальнік Аллаха, апісваючы жыццё, якое ён хацеў для людзей, сказаў: “Свет, у якім жанчына можа падарожнічаць з Меккі ў Кадысію без шкоды”. Гэта была мара, якая ў тыя часы здавалася недасягальнай. Кожная дзейнасць, накіраваная на рэалізацыю гэтай мэты, з’яўляецца часткай джыгада і набывае сэнс, калі яна накіравана на стварэнне свету, дзе чалавек можа жыць згодна з правамі, годнасцю і справядлівасцю. Таму жыццё, вера і джыгад складаюць сутнасць ісламскага існавання.
У Каране тэрміны “джыгад” і “вайна” выкарыстоўваюцца ў кантэксце “барацьбы на шляху Аллаха” (fî sebîlillâh). Таму кожная барацьба, якая не накіраваная на дасягненне волі Аллаха, не можа лічыцца сапраўдным джыгадам у Ісламе. Мусульманам загадана быць міласэрнымі да нявернікаў, якія не нападаюць на іх і не знішчаюць іх дом, і нагадана, што самі толькі нявер’е не можа быць падставай для вайны. “Калі нявернікі не ваююць з вамі за вашу веру, не выгналі вас з вашых дамоў, то Аллах не забараняе вам быць міласэрнымі да іх, быць справядлівымі і міласэрнымі. Бо Аллах любіць справядлівых” (Мумтахіна, 60). “Ваяваць трэба толькі супраць тых, хто ваюе з вамі. Не нападайце на іх, бо Аллах не любіць тых, хто пераходзіць мяжу” (Бакара, 190). “Сустрэча з вайной дапускаецца толькі да таго часу, пакуль не будзе ліквідавана пагроза з боку няверных, і пакуль яны не спыняць сваё супрацьстаянне” (Бакара, 193).
Важна разумець, што прызначэнне джыгада не толькі ў барацьбе з несправядлівасцю і ціскам, але і ў ахове правоў чалавека, у тым ліку свабоды веравызнання і сумлення. Калі такой пагрозы няма, вайна не будзе апраўдана. Прадсказальнік Аллаха таксама казаў: “Не жадайце сустрэчы з ворагам, але, калі яна адбудзецца, будзьце цярплівымі, і памятайце, што рай знаходзіцца ў цені мячаў” (хадіс). Гэтыя словы падкрэсліваюць, што Іслам ставіць акцэнт не на вайне, а на міры і справядлівасці.